Nieuwsbrief Leefmilieu – Jaargang 8 - nummer 5 - december 2010
We vallen maar meteen met de deur in huis. In Nederland lijken we de basisprincipes van behoorlijke milieuhandhaving op sommige plaatsen uit het oog verloren te hebben. Bij twee grote bedrijven in Noord- Brabant en Zeeland ervaren de omwonenden al tientallen jaren grote milieuoverlast. Niet duidelijk is hoe ongezond het er wonen is, maar wel duidelijk is dat de overheden hun taken niet goed uitvoeren. Maar we hebben u meer te vertellen, over de intensieve veehouderij, die lokaal van het buitengebied een industrieterrein maakt, en over de bijeenkomsten die we organiseerden. Kortom voor een beter milieu moet nog heel wat gebeuren en dat gaat niet vanzelf. Dus wensen wij u naast fijne feestdagen een energiek 2011 toe en een goede gezondheid voor u en uw familie.
Inhoud van de nieuwsbrief:
1. Thermphos in Zeeland een niet-te-geloven-zaak
2. Afvalbedrijf veroorzaakt tientallen jaren overlast en stank in Brabant
3. Leefmilieu als vraagbaak hard nodig!
4. Gebruik van pesticiden: het kan echt minder
5. Petitie Natuurmonumenten
6. Luchtvervuiling door de intensieve landbouw, een onderschat probleem
7. Gratis ansichtkaarten
8. Terugblik op debat nanodeeltjes en hun risico’s voor het milieu
9. Kaalslag in de stad
10. Stadsbrug Nijmegen: gezonde lucht of NSL, wat zal het worden?
1. Thermphos in Zeeland een niet-te-geloven-zaak
Fosforfabriek Thermphos in Vlissingen is al meer dan twintig jaar één van de ergste vervuilers van Nederland en vervuilt dorpen in de wijde omtrek. Het programma Zembla besteedde er in haar televisie uitzending van 13 november uitgebreid aandacht aan.
Johan Vollenbroek de deskundige die in het programma uitgebreid aan het woord komt stelt het als volgt: “De emissie van dioxinen en furanen van Thermphos alleen is meer dan alle bestaande afvalverbrandingsinstallaties bij elkaar. Volgens de NER (zie infomil.nl) behoren deze stoffen tot de “extreem risicovolle stoffen” waarvan de emissie in principe naar nul moet.” Kortom alleen al vanwege de volksgezondheid moet de provincie Zeeland aan deze situatie een einde maken.
U vindt de aflevering van 13 november 2010 getiteld: Fosfor aan de Schelde op http://zembla.vara.nl/.
2. Afvalbedrijf veroorzaakt tientallen jaren overlast en stank in Brabant
In Sterksel (onderdeel van de gemeente Heeze-Leende) in de provincie Noord-Brabant staat het afvalbedrijf Reiling dat al tientallen jaren overlast veroorzaakt voor de directe omgeving. Momenteel heeft het bedrijf een vergunning voor 1,1 miljoen ton afval per jaar, maar het bedrijf wil dat verder uitbreiden. De omwonenden zijn hier fel tegen.
In 2005 is het bedrijf overgenomen door de Driessen Group uit Deurne-Vlierden en hoewel er voor de overname in 2005 al veel klachten waren, is nadien deze situatie vele malen verergerd. Voor 2010 is er nooit echt serieus en adequaat door handhavende instanties opgetreden, nee soms werden klagers zelfs belachelijk gemaakt. Klachten hadden betrekking op stofoverlast (puingranulaat/vervuilde grond), stank (mest en compost), lawaai (puinbreker/shredders/zeven, voertuigbewegingen) en het verwaaien van plastic en papier. Niet verwonderlijk want alles ligt open en bloot op een terrein van 22 ha. Opmerkingen of verzoeken om te overdekken en af te dekken werden door het bedrijf en de provincie Noord Brabant niet gehonoreerd omdat dit voor het bedrijf bedrijfseconomisch een te grote investering zou zijn. Ook bij de Raad van State kregen klagers nauwelijks gehoor, een aantal werd zelfs niet-ontvankelijk verklaard omdat zij buiten de cirkel van 800 meter van het bedrijf afwonen. De kern van het dorp ligt namelijk op zo’n 900 meter afstand van het bedrijf, maar de stank en andere hinder is hier vaak even goed waarneembaar als bijvoorbeeld op 400 meter afstand.
Het afgelopen jaar zijn er voor het eerst, mede dankzij de voortdurende inzet van de omwonenden, dwang¬sommen opgelegd, vanwege tal van geconstateerde overtredingen (door de provincie Noord- Brabant maar ook door het Waterschap). Daar bovenop is in september 2010 een grootscheepse inval geweest van Politie, VROM-inspectie, AID, Forensisch Instituut, Arbeidsinspectie, Provincie en Gemeente met 40 man sterk.
Dit beëindigde echter niet de overlast en de incidenten. Twee weken na de inval zijn 3 medewerkers overleden bij een tragisch ongeluk in de waterzuiveringsinstallatie die niet was vergund. Het hele dorp zat in diezelfde periode in een vreselijke stank van compostering. Van deze stank, die tot op 2 km waar¬neembaar was, kreeg een groot aantal mensen gezondheidsklachten. Onderstaand enkele foto’s van de vele die over dit bedrijf te maken zijn.
De afgelopen tijd kwam er plotseling schot in het handhavende optreden van de provincie Noord- Brabant. Een hoofdrol was daarbij weggelegd voor het SP-lid van Provinciale Staten Ron van Zeeland, die Gedeputeerde Staten van Noord-Brabant onder druk zette via een reeks van toegespitste vragen. Ook de pers, regionaal en landelijk, liet zich niet onbetuigd. Opnieuw zijn dwang¬sommen opgelegd, maar het bedrijf verzet zich hiertegen, net als tegen de vorige dwangsommen, met alle juridische middelen. Op 16 december 2010 diende hierover een kort geding tegen de Provincie en 20 december was er een zitting bij de Raad van State over de inmiddels verbeurde dwangsommen.
3. Leefmilieu als vraagbaak hard nodig!
Burgers en bewonersgroepen kloppen vaak (steeds vaker) aan bij Leefmilieu voor ondersteuning. Zij hebben grote behoefte aan kennis op technisch, juridisch of organisatorisch vlak (meestal allemaal). Al sinds de oprichting van Leefmilieu ondersteunen we deze mensen. Kwamen in het verleden de vragen vaak uit Nijmegen en omgeving de laatste jaren komen ze uit het hele land. Ook onze uitgebreide website draagt daartoe bij.
Vragen die onlangs binnenkwamen gaan bijvoorbeeld over:
- Mangaan in bakstenen, is dit een gevaar voor de gezondheid?
- Wat te doen tegen mobiele puinbrekers in je stad als je zelf niet belanghebbend verklaard wordt?
- Veel vragen over overlast door houtstook.
4. Gebruik van pesticiden: het kan echt minder
21 december 2010. Pesticiden zijn slecht voor de gezondheid, er is bijvoorbeeld negatieve invloed op vruchtbaarheid en voortplanting, zo leerden de aanwezigen 12 november op de workshop ‘Gemeenten en particulieren tuinieren gezonder zonder pesticiden’. Gelukkig kan gebruik van pesticiden minder of zelfs helemaal uitgebannen worden als het gaat om openbaar en particulier groen. De gemeente Nijmegen presen¬teerde haar weg naar uitbanning van chemicaliën bij het groenonderhoud. Het zoeken naar de juiste aanpak en beeldkwaliteit kost tijd, en voorlichting aan de burgers is van groot belang. Vegen en de ‘WAVE-methode’ (met heet water wegspuiten van onkruid) vergen een andere frequentie van onderhoud dan de traditionele methoden. Uiteindelijk is men nu steeds meer tevreden over het resultaat. De Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren uit Vlaanderen, vertelde over haar grootschalige voorlichting aan overheden en particulieren. Op de website www.zonderisgezonder.be is een zeer grote hoeveelheid informatie te vinden over milieuvriendelijker tuinieren. Beginnend bij de juiste aanleg en beheersplannen, maar ook tips hoe ongewenste gasten milieuvriendelijk verwijderd kunnen worden. Burgers kunnen in Vlaanderen in sommige steden ook een ecotuinscan laten uitvoeren en zo tips krijgen om hun tuin te verbeteren. Dit zou een mooi idee zijn voor Nederlandse gemeenten om op te pakken.
Algemene conclusie van de workshop was dat ook in Nederland veel meer voorlichting gegeven moet worden over de schadelijkheid van chemische bestrijdingsmiddelen die te koop zijn en bruikbare alternatieven. 
Daarnaast moeten we af van de gedachte dat elk sprietje onkruid verwijderd moet worden en elke mier meteen vernietigd moet worden, de woorden ‘onkruid en ongedierte’ zouden wat minder vaak in de mond genomen moeten worden. De workshop werd georganiseerd in samenwerking met HEAL, een Europese organisatie die zich inzet voor een goed en gezond milieu.
Klik hier voor dit artikel met een link naar het verslag en de presentaties.
5. Petitie Natuurmonumenten
De vereniging Natuurmonumenten voert actie tegen de plannen van het kabinet om te stoppen met het investeren in de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). Deze samenhangende structuur van natuurgebieden maakt het mogelijk voor dieren, die in een te klein gebied leven, zich via de verbindingszones te verspreiden. In deze ecologische structuur is al heel veel geïnvesteerd en alle natuurorganisaties zetten zich er voor in. Wil je deze organisaties steunen, onderteken dan de petitie op de site van Natuurmonumenten (www.natuurmonumenten.nl) De naam van de actie is heel toepasselijk: Als je van natuur houdt, kom je nu in actie.
6. Luchtvervuiling door de intensieve landbouw, een onderschat probleem
De gemeenten Montferland en Oude IJsselstreek hebben de GGD Gelre-IJssel gevraagd een gezondheidsadvies te geven als onderbouwing bij het bestemmingsplan landbouwontwikkelingsgebied Azewijn. De uitkomsten van dit onderzoek zijn voor veel meer mensen van belang. We vatten daarom hier enkele uitkomsten over de effecten van luchtvervuiling samen. Klik hier om het rapport te bekijken.
Luchtvervuiling door agrarische bedrijven is anders dan de luchtvervuiling in de stad. Een belangrijk verschil is de samenstelling van het fijn stof. Fijn stof uit verkeer bevat vooral ultrafijne deeltjes (vooral ultra fijn stof, PM0,1-1,0) en is met allerlei chemische stoffen beladen. Het fijn stof uit de landbouw behoort vooral tot de ‘grove’ fijn stof fractie (PM2,5-10). Ook de samenstelling is verschillend. Landbouwstof is beladen met allerlei biologische deeltjes, zoals bacteriën, virussen, parasieten, schimmels en endotoxinen. Endotoxinen zijn bestanddelen van de celwand van bacteriën. Als bestanddeel van fijn stof komen ze vooral in hoge concentratie voor in de veehouderijbedrijven zelf en bij de veevoerproductie. Metingen in Duitsland wezen uit dat in de woonomgeving van intensieve veehouderijen hogere concentraties endotoxinen voorkomen dan in de stedelijke omgeving. De endotoxineconcentraties kunnen per locatie sterk variëren. Het uitrijden en verspreiden van mest op de weilanden en het transport van dieren en de aanwezigheid van slachthuizen zijn andere factoren die van invloed kunnen zijn op de aanwezige endotoxineconcentraties.
Uit verspreidingsberekeningen blijkt dat tot een afstand van 150 meter de extra bijdrage van bedrijven aan de fijn stofconcentratie goed zichtbaar is. Regionaal kan in concentratiegebieden van intensieve veehouderijbedrijven de bijdrage van fijn stof zodanig zijn dat de grenswaarden voor fijn stof worden overschreden. Dit geldt met name voor de norm waarbij maximaal 35 dagen per jaar de concentratie groter mag zijn dan 50 mg/m3.
Bij de gezondheidseffecten als gevolg van blootstelling aan fijn stof uit stallen moet men denken aan directe effecten op de luchtwegen, in de vorm van toename van luchtwegklachten en -ontstekingen. Tot op dit moment is er nagenoeg geen onderzoek bekend dat een relatie weergeeft tussen de blootstelling aan landbouw gerelateerd fijn stof en de effecten op gezondheid. Risicogroepen voor het optreden van gezondheidseffecten van fijn stof zijn ouderen, patiënten met al bestaande luchtweg- of hart¬aandoeningen en kinderen met al bestaande luchtwegklachten. Gezonde kinderen kunnen ook gevoelig zijn voor fijn stof.
Het ministerie van VROM heeft geïnventariseerd welke pluimveebedrijven teveel fijn stof uitstoten. Dit betekent niet dat alle andere geen effecten op de gezondheid van de omwonenden hebben. In totaal gaat het om 145 pluimveebedrijven die te veel fijn stof uitstoten naar de omgeving. Zij moeten voor 1 juli 2011 maatregelen treffen. De meeste bedrijven zijn gelegen in de provincie Noord Brabant. Klik hier om deze inventarisatie te bekijken.
7. Gratis ansichtkaarten
Leefmilieu presenteerde op de workshop ‘Gemeenten en particulieren tuinieren gezonder zonder pesticiden’ twee ansichtkaarten die gebruikt kunnen worden om gemeenten en/of scholen te vragen hun pesticidengebruik te stoppen. De kaart kan ook gebruikt worden om naar vrienden/familie te sturen en zo de bewustwording over het onderwerp vergroten. De kaarten zijn voor voorlichtingsdoeleinden te bestellen door een mail te sturen aan burgernetwerk@leefmilieu.nl. Laat daarbij ook even weten waarvoor je ze wilt gebruiken. Hieronder een van de kaarten als voorbeeld.
8. Terugblik op debat nanodeeltjes en hun risico’s voor het milieu
Op 30 november organiseerde de vereniging Leefmilieu een debat over nanodeeltjes en milieu. Professor Dik van de Meent van de Radboud Universiteit Nijmegen en Nico van den Brink van Alterra uit Wageningen lichtten in twee korte presentaties de stand van zaken van de kennis op dit gebied toe. Er ontspon daarna een levendige discussie waaraan een groot deel van de aanwezigen een bijdrage leverde.
Nanodeeltjes reageren, volgens Dik van de Meent, door hun afmetingen anders. Ze zijn zo klein, dat ze bijvoorbeeld in de lucht blijven zweven, omdat de zwaartekracht geen vat op ze heeft. Het gaat volgens de onderzoekers om de juiste inschatting van de risico’s. Als bekend is wat de gevaren zijn, kan worden beoordeeld of je een toepassing wenst. De vraag die je hierbij tegelijk kan stellen is voor wie is het een kans en voor wie zijn de baten? Voor wie is het een bedreiging en voor wie zijn de kosten?
Marga Jacobs, voorzitter van Leefmilieu, wil dat er beter beleid gemaakt wordt over de afweging van deze kosten en baten. De nanodeeltjes worden immers al in honderden producten toegepast. De huidige regels voor chemische stoffen en productveiligheid blijken niet afdoende voor de nano¬materialen.
De onderzoekers geven aan, dat ze wel degelijk kansen zien voor nanotechnologie, maar toch ook bezorgd zijn. Zo herinnert Nico van den Brink er aan dat de wetgeving rondom PCB’s pas werd aangescherpt, nadat er dode vogels waren gevonden.
Het debat stond onder leiding van Rob Jaspers, journalist van de Gelderlander, die met prikkelende vragen de panelleden en de zaal uitdaagde om tot diepere inzichten te komen.
Klik hier voor dit artikel met een link naar het verslag en de presentaties.
9. Kaalslag in de stad
Je weet dat het gaat gebeuren, alle procedures om de bomenkap tegen te gaan zijn doorlopen, de kap is legaal. In de krant wordt aangekondigd dat ze beginnen, dus je weet het. En dan fiets je een dag later, toch weer even vergeten dat ‘ze zijn begonnen’, over het Keizer Karelplein in Nijmegen en treft de aanblik je diep in je hart. Het is klaar, alle bomen zijn weg. De singel ligt er, beroofd van zijn bomenrij, naakt bij. Belofte is dat de singel weer aangekleed wordt met groen, maar de vrees is dat het bij een schaamlapje blijft. Een stukje ruimtelijke ordening, waarvan inmiddels vergeten is wie er ook al weer wél blij van wordt…
10. Stadsbrug Nijmegen: gezonde lucht of NSL, wat zal het worden?
Na meer dan 5 jaar overleg en inspraak was het dan zover op 24 november 2010: de zitting bij de Raad van State over de stadsbrug in Nijmegen. Aan de orde was het goedkeuringsbesluit van de provincie Gelderland. Een juridische stap die in de hedendaagse bestemmingsplanprocedures niet meer voorkomt, maar voor dit al langer lopend proces nog wel van belang is. Dat de zitting bij de Raad van State vooral voor de gemeente Nijmegen belangrijk was bleek al uit de omvang van de delegatie. Met meer dan 15 mannen en vrouwen waren ze naar Den Haag afgereisd. De provincie Gelderland was slechts met één jurist vertegenwoordigd. Op alle aspecten van de zaak liet deze jurist zich dan ook bijstaan door de gemeente Nijmegen.
Achtereenvolgens kwamen aan de orde: de formeel juridische aspecten, de compensatie voor het verlies aan natuur, het verkeer en de luchtkwaliteit. Voor de omwonenden en de vereniging Leefmilieu ging het vooral om deze laatste twee aspecten. Marga Jacobs, voorzitter van de vereniging, en Martien van Schaik, geluidsdeskundige, voerden het woord. In hun pleidooi stond centraal dat de achterliggende onderzoeken over de toekomstige verkeerssituatie en de luchtkwaliteit een te rooskleurig beeld schetsen en dat deze aantoonbaar onjuist zijn. Door de rechters, bij de Raad van State staatsraden genoemd, werd hier diep op in gegaan. Welke conclusies de rechters hieraan gaan verbinden is echter onduidelijk. De afgelopen jaren heeft de regering de wetten die over luchtkwaliteit gaan, drastisch aangepast. Dit betekent dat afweging niet meer plaatsvindt op het niveau van een project zoals de stadsbrug, maar op landelijk niveau in het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (het NSL). Tijdens de zitting werd niet duidelijk of de rechters dit NSL hier ook zouden toepassen als wettelijk kader. Het wordt dus spannend wat hier besloten gaat worden, niet alleen voor ons maar ook voor veel andere groepen die zich inzetten voor een goede luchtkwaliteit. Uiteraard houden we u op de hoogte. Mocht u onze argumentatie willen nalezen, lees dan de onderstaande pleitnota’s.
Pleitnota Leefmilieu beroep stadsbrug
Pleitnota Leefmilieu verkeer en luchtkwaliteit